Róże są kwiatami o wielorakim przeznaczeniu. Najczęściej sadzone dla ich walorów estetycznych i pięknych, kolorowych kwiatów mają również zastosowanie praktyczne. Wykorzystywane są do celów leczniczych, smakowych oraz do kompozycji zapachowych. A Ty co wiesz o tych pięknych roślinach? Z chęcią przybliżymy Ci ten temat.
Klasyfikacja róż – walory dekoracyjne
Róże wielokwiatowe, wielkokwiatowe i drobnokwiatowe
Ze względu na wielkość i ilość kwiatów róże dzielimy na wielokwiatowe z pełnymi kwiatami zebranymi w gałązki, wielkokwiatowe o kwiatach półpełnych, głównie stożkowych, pojedynczych lub gronach, pachnące oraz drobnokwiatowe będące kopiami pozostałych dwóch o drobnych kwiatach.
Róże rabatowe
Mają liczne, pojedyncze, półpełne lub pełne kwiaty zebrane w baldachokształtne lub wiechowate kwiatostany. Osiągają wysokość 40-100 cm. Rośliny te często powtarzają kwitnienie.
Róże parkowe
Bardzo zróżnicowana grupa odmian, przeważnie powtarzające kwitnienie. Rosną do wysokości 120-180 cm., mają kopulasty pokrój oraz szeroko rozpościerające się krzewy o dużej ilości kwiatów. Są odporne na zmienne warunki pogodowe oraz na choroby i szkodniki. Mimo swojej nazwy, niektóre odmiany świetnie sprawdzą się w naszych ogrodach, zwłaszcza tych o dużych powierzchniach. Bardzo dobrze będą prezentowały się jako soliter na tle trawnika. Świetnie się sprawdzą w ogrodach o charakterze wiejskim i naturalistycznym. Niektóre odmiany możemy posadzić przy pergolach i altanach. Konkretne odmiany dostarczają wartościowych owoców na nalewki, konfitury czy dżemy. Możemy je także wykorzystać na tworzenie żywopłotów. Skupiają one liczne odmiany i gatunki m.in. róże gęstokolczaste, stulistne, francuskie, damasceńskie, burbońskie, róże piżmowe oraz masę odmian krzewiastych. Róże parkowe nie należą do róż szczególnie wymagających. Jak wszystkie roże preferują stanowiska bardziej słoneczne, zaciszne, próchnicze, gliniasto- piaszczyste, ale wiele z nich radzi sobie także w gorszych warunkach, dlatego też uznaje się róże parkowe za mało wymagające.
Róże pnące
Grupa ta obejmuje gatunki i odmiany o długich pędach, które rozpinane są na podporach, pergolach i ścianach. Ich pędy, sztywne lub giętkie osiągają długość 1,5-6 m. Mogą kwitnąć raz w roku lub kilka razy. Mimo swojej nazwy, z botanicznego punktu widzenia, róże pnące nie są typowymi pnączami, ponieważ nie mają korzeni powietrznych, wąsów czy też innych elementów czepnych, nie owijają się również wokół podpór. Róże pnące właściwie podpierają się o ściany, pergole czy trejaże. Pomagają im w tym kolce, które wczepiają się w elementy podporowe. Wśród róż pnących odróżniamy dwie zasadnicze grupy: ramblersy i klimbingi.
Pierwsze z nich są różami pnącymi – sztywnymi. Bujnie rosną, mają luźny pokrój i są bardzo wytrzymałe. Każdego roku róże te wypuszczają liczne pędy u swojej podstawy, które są giętkie i długie (ok. 2-3 m). W kolejnym roku pojawiają się pędy krótsze, kwiatowe. Ramblersy kwitną raz w roku, ale posiadają bardo dużą ilość kwiatów. Ramblersy bardzo dobrze dają się prowadzić. Mogą służyć do tworzenia wolnostojących kolumn, zdobić pergole, łuki lub nawet kwiatowe ścianki oddzielające fragmenty ogrodu. Możemy również ozdobić takimi różami mało estetyczny płot. Nie poleca się sadzenia ramblersów przy ścianach, bo mogą być bardziej narażone na choroby. Ramblersy lubią bowiem przewiew i obecność wokół siebie liści i pędów.
Klimbingi są różami wiotkimi. Mają prosty pokrój i bardzo obficie rosną. Pędy przewodnie są długie i sztywne. Kwitną w sposób ciągły od wiosny do jesieni lub powtarzający (remontanty). Powinny posiadać silne konstrukcje. Nadają się do prowadzenia na ścianach, wysokich murach i balustradach. Można nawet pokusić się o wypuszczenie takich róż po drzewach o mocnych, ale luźnych gałęziach, np. sosnach lub modrzewiach osiągając interesujący efekt dekoracyjny.
Coraz częściej spotykamy w sprzedaży krzyżówki tych dwóch grup i różnice między nimi są coraz mniejsze, dlatego powinniśmy sprawdzić jak wyrastają z niej pędy i w jaki sposób kwitnie. Wówczas będziemy mogli dobrać prawidłowy rodzaj cięcia.
Róże pnące są dosyć ciężkie, dlatego istotny jest właściwy dobór elementów po których wrastają. Pergole i trejaże powinny mieć odpowiednio dobraną grubość drewna silnie umocowaną do podłoża. W przypadku róż pnących najpierw planujemy element podpory, dopiero później nasadzamy krzew. W przeciwnym razie możemy mieć duży kłopot z ujarzmieniem rośliny i możemy pokłuć się kolcami. Trwalszymi podporami dla róż pnących są te metalowe i murowane, poza tym wymagają mniejszych zabiegów konserwatorskich.
Róże same w sobie są efektowne i dekoracyjne, dlatego musimy rozważnie dobrać do niej towarzystwo innych roślin, żeby nie przyćmić jej uroku lub też, aby nie uzyskać efektu przeładowania. Z Klimbingam dobrze będą komponowały się powojniki włoskie. Możemy wykorzystać również kępy bylin – floksów, funkii, bodziszków lub ostróżek lub jednorocznymi roślinami o delikatnym pokroju, np. kosmosy, maki czy czarnuszki. Należy pamiętać, aby zachować pewną odległość od krzewów róż.
Róże okrywowe
Do róż okrywowych zaliczmy każdą różę, która rośnie raczej rozłożyście niż strzeliście. Są to róże silnie krzewiące się, bogato ulistnione, szybko zarastające powierzchnię. Róże okrywowe są odporne na szkodniki i choroby, dobrze znoszą zmienne warunki pogodowe. Nie wymagają również szczególnej opieki. Kwitnienie róż okrywowych rozpoczyna się w sierpniu i trwa przez cały okres wegetacyjny. Najczęściej są bezwonne lub pachną bardzo delikatnie.
Ulistnienie mają gęste, liście drobne lub średnie, często błyszczące. Pędy najczęściej kolczaste, cienkie ale elastyczne. Wiele z tych róż rośnie ekspansywnie, silnie i gęsto, dodatkowo nie wymaga cięcia czy okrywania na zimę. Nawet w przypadku przemarznięcia pędy szybko wybijają nad powierzchnię gruntu.
Róże okrywowe mają szerokie zastosowanie, dlatego zdobywają coraz większą popularność. Możemy sadzić je na skarpach, przy murkach lub na obrzeżach rabat jako pierwszy plan. Nadają się również do ukrycia psujących krajobraz niskich obiektów jak również mogą być wykorzystane do podsadzania wyższych krzewów lub pnących róż. Warto wspomnieć, że ograniczają wzrost chwastów i rosną bardzo intensywnie.
Kolejnym zaletą jest łatwość rozmnażania ich przez sadzonki pędowe, a odmiany pochodzące od róży pomarszczonej dodatkowo rozprzestrzeniają się za pomocą odrostów korzeniowych, więc nie wymagają okulizacji na dzikiej podkładce.
Róże okrywowe dzielimy na:
- Nisko płożące – To róże o początkowo wolnym wzroście, są niskie i gęste. Po kilku latach osiągają maksymalną wysokość 40-60 cm. Ich pędy są średnio długie, pełzające, o rozpiętości do 150 cm. Róże z tej podgrupy doskonale zastępują trawniki, szczelnie okrywając ziemię i zagłuszając rosnące chwasty. Nadają się do obsadzania dużych powierzchni, do sadzenia przy murkach czy w ogrodach skalnych.;
- Dużo płożące – rosną szybko i silnie. Są nieco wyższe od nisko płożących, dorastają do wysokości ok. 80 cm. Pędy mają długość ok. 1,5 m. Wyginają się łukowato przy krzewie i płożą się w dalszej odległości. Zwykle obsadzane są nimi skwery i wzdłuż jezdni z uwagi na dużą odporność na zanieczyszczenie powietrza.;
- Niskie łukowate – są szerokie, mocno rozgałęzione o łukowatych opadających pędach. Dorastają do wysokości 90 cm. Dobrze sprawdzają się na skarpach i łagodnych zboczach.;
- Duże łukowate – są silnie rozkrzewione i mogą osiągać wysokość do 150 m., czasami nawet więcej. Najczęściej wykorzystywane są na żywopłoty.
Roże – miniaturki
Są to róże drobne o rozmiarach 50-80 cm., powtarzające kwitnienie. Są kopiami dużych róż. Mogą i najczęściej są trzymane w domach. Ustawiamy doniczki z miniaturkami w miejscach jasnych, dobrze oświetlonych, ale niezbyt nagrzanych. Latem możemy je stosować do ozdoby balkonów i tarasów. Lubią umiarkowaną wilgoć i zraszanie liści, co sprzyja przedłużeniu kwitnienia i zapobiega zbyt szybkiemu opadaniu liści. Róże tego typu nawozimy od marca do sierpnia, raz w tygodniu. Gdy roślina znajdzie się w stanie spoczynku, przenosimy ją do chłodnego miejsca (ok.8 st. C). W lutym przekładamy w miejsce nieco cieplejsze, a gdy zakończy się stan spoczynku stopniowo przyzwyczajamy ją temperatury pokojowej. Róże miniaturowe przesadzamy co 2 lata. Najlepsza jest ziemia kompostowa z dodatkiem gliny.
Po kilku miesiącach pobytu róży w naszym domu należy taką roślinę przesadzić do ogrodu (połowa maja). Najlepiej będzie wyglądała na tarasie lub ogródku skalnym. Musimy jednak zapewnić róży słońce. Późną jesienią zabieramy miniaturkę z powrotem do domu.
Rozmnażanie róży miniaturki jest niezwykle proste i nie sprawia na ogół żadnych kłopotów nawet amatorom. W tym celu od marca do maja pobieramy sadzonki wierzchołkowe z jednym liściem i sadzimy w wilgotnej mieszance torfu z piaskiem. Doniczki z sadzonkami stawiamy w zaciemnionym miejscu o dużej wilgotności powietrza.
Róża szczepiona na pniu
Tego rodzaju róże mogą nosić nazwę piennych, sztamowych lub kaskadowych. Może to być każda róża zaszczepiona na pieńku innej. Uzyskuje się je poprzez okulizację. Sposób ten polega na przeszczepieniu pąka liściowego na drugą roślinę. Wygląd róży piennej zależy od odmiany jaką zaszczepimy na podkładce. Np. jeśli chcielibyśmy mieć drzewko z kaskadą kwiatów, dobieramy odmianę róży na której zaszczepiona została róża pnąca. Chcą mieć kulisty pokrój wybieramy róże wielkokwiatowe lub rabatowe z których pobieramy oczko do zaszczepu. Wysokość róż piennych może być różna od 40 cm nawet do 140 cm.
Róże pienne sadzimy na stanowiskach słonecznych, osłoniętych przed wiatrem. Dobre podłoże to piaszczysto-gliniaste o dostatecznej ilości próchnicy. Umiarkowanie wilgotne, ale nie mokre oraz zasobne. Przed posadzeniem przygotowujemy podłoże. Odchwaszczamy, przekopujemy głęboko, w razie potrzeby wzbogacamy kompostem lub materiałem zwiększającym przepuszczalność podłoża, np. piasek, żwir.
Nieodłącznym elementem róży piennej jest palik. Jest on konieczny, aby zapobiec złamaniu rośliny. Przed posadzeniem pojemnik zanurzamy w wodzie aż do chwili, gdy przestaną powstawać pęcherzyki powietrza. Dołek wykopujemy takiej głębokości jak pojemnik i dwukrotnie większy od bryły korzeniowej. Następnie wkładamy bryłę z korzeniami oraz palik. Zasypujemy, ugniatamy lekko i obficie podlewamy. Możemy zastosować również ściółkowanie.
Roślinę nawozimy dopiero w drugim roku wczesną wiosną i na początku lata. Stosujemy nawozy przeznaczone dla róż. Podobnie jak w przypadku róż rabatowych, róże pienne chronimy przed szkodnikami i chorobami a także osłaniamy na zimę.
Róże pienne tworzą ciekawą kompozycję z lawendą wąskolistną lub z różami okrywowymi niskimi. Dobrze komponują się z roślinami o fioletowych kwiatach i srebrzystych liściach.
Róża pienna może stanowić centrum rabaty, tworzyć aleje lub być posadzona wokół ławki wypoczynkowej. Chcąc umieścić różę pienną na tarasie lub balkonie lepiej wybrać wystawę wschodnią lub zachodnią, południowa bowiem będzie zbyt gorąca.
Róże pienne są wrażliwe na zimno i narażone na choroby i szkodniki. Do ochrony stosujemy typowe środki ochrony.
Właściwości lecznicze róż
Owoce niektórych odmian róży, w tym Rosa rugosa, Rosa canina i Rosa moyes, są wyjątkowo bogate w witaminę C. Każde 100 g owocu zawiera 300–7000 mg tej witaminy, natomiast pomarańcze – zaledwie 50 mg. Owoce mają właściwości ściągające. Można je stosować w leczeniu przeziębień, grypy i problemów żołądkowych. Pąki i liście świetnie się sprawdzają jako łagodny środek przeczyszczający, a oprócz tego wykazują właściwości kojące. Natomiast olej uzyskiwany z nasion gatunku Rosa mosqueta wspomaga odnowę komórkową – stosowany jest w leczeniu oparzeń, blizn i zmarszczek. Skuteczność róż w zwalczaniu infekcji wirusowych i bakteryjnych przekłada się również na ich zastosowanie w leczeniu zakażeń dróg moczowych oraz przewlekłych biegunek.
Właściwości zapachowe róż
Niektóre odmiany róż uprawia się w celu uzyskania esencji zapachowej. Dodawana jest do perfum i innych kosmetyków. Charakterystyczny zapach zawdzięczają substancji zwanej beta-damascenone. Najwięcej takiej substancji zawiera róża damasceńska, róża francuska i dzika róża.
Najwięcej olejku różanego produkuje się w Turcji, Bułgarii, Tunezji, Egipcie oraz w Indiach. Jest to bardzo drogi proces, ponieważ do uzyskania niewielkiej ilości olejku trzeba zużyć nawet 10.000 róż. Produkcja odbywa się poprzez podwójną destylację.
Efektem ubocznym tego procesu jest woda różana, czyli rozcieńczona esencja różana. Stosuje się ją w kosmetykach przeciwzmarszczkowych. Wodę różaną możemy dodawać jako aromat do ciast, galaretek, musów i sorbetów. Przechowujemy ją w lodówce.
Właściwości spożywcze
Płatki róży można kandyzować lub wykorzystywać do wyrobu pachnących syropów i konfitur. Z owoców można przyrządzić dżemy i herbatki, które dzięki wysokiej zawartości witaminy C mogą pomóc, gdy dopada nas przeziębienie. Z owoców dzikiej róży możemy przyrządzić również nalewkę.
Ciekawostki z życia róż
- Historia róży ma około 5000 lat. Znana była w Chinach i w Sumerze, skąd rozprzestrzeniła się po całej Mezopotamii.
- Rysunki róż można znaleźć na ścianach egipskich grobowców. Kwiat ten był poświęcony Izydzie i korona z róż zwanych „Świętymi różami abisyńskimi” była elementem pochówku zmarłych.
- Hipokrates używał róż w celach leczniczych.
- Podczas uroczystości w roku 218 n.e. zwanej „ucztą Heliogabala”, 14-letni władca postanowił obsypać swoich gości płatkami róż. Ich ilość była tak przytłaczająca, że uczestnicy uroczystości zginęli przygnieceni ich nadmiarem.
- Karol Wielki w swoim edykcie z 794 roku, nakazał wolnym miastom imperialnym uprawę kwiatów, roślin ozdobnych oraz drzew owocowych. Róża była wymieniona na I miejscu.
- Rzymianie posypywali płatkami róż podłogi, łóżka, wkładano je w poduszki i wezgłowia. Pito różane wino, kąpano się w wodzie różanej oraz jadano je pod różnymi postaciami, np. smażone w cukrze.
- Olejek różany nadaje nutę zapachową perfumom Chat Noir oraz jest substancją aktywną w jednych z najbardziej znanych perfum Chanel ⁰5.
- Napar z róży wspomaga gojenie się małych ran i miejsc po wypryskach.
- Z drzewa różanego produkuje się pudełka ozdobne, szkatułki, a nawet meble.
- Róża w chrześcijaństwie związana jest z kultem Maryjnym i jest symbolem Zmartwychwstania.
- Gościnność w domach islamskich wymaga by spryskać gościa przy wejściu wodą różaną.
- Początkowo w rodzinie różowatych nie występowały tak popularne dziś róże czerwone. W rodzinie tej nie ma genu odpowiedzialnego za czerwony pigment, ale wskutek mutacji genetycznych około roku 1930 uzyskano różę o jaskrawoczerwonym kolorze. Obecnie kwiaty te mają najrozmaitsze odcienie czerwieni. Wśród licznych odmian długo brakowało jednego koloru — niebieskiego. W rodzinie różowatych nie występuje gen odpowiedzialny za tę barwę. Jednak w roku 2004 wieloletnia współpraca genetyków z Australii i Japonii zaowocowała uzyskaniem „niebieskiej” róży. Podejmowane są dalsze starania, by otrzymać bardziej intensywny odcień.
- Owoce róży zawierają 20 razy więcej witaminy C niż cytryna.
- Róża pojawia się często w Biblii. W raju, jak podają legendy, róże nie miały kolców, te bowiem wyrosły dopiero po upadku człowieka.
- Specjalnie przyrządzone konfitury z dzikiej róży mogą być skutecznym lekiem na chorobę zwyrodnieniową stawów.
- Angielska nazwa dzikiej róży, to dog-rose, ponieważ kiedyś była stosowana jako lek na wściekliznę.
