Dawne odmiany jabłoni – smak przeszłości

Zapewne nie jeden z was pamięta jeszcze smak jabłek z rodzinnego sadu. Sięgali po nie wszyscy domownicy, były odpowiednikiem dzisiejszych wszechobecnych słodyczy a także orzeźwieniem w gorące dni. Owoce zbierało się prosto z drzewa a nawet z ziemi. Nikt nie przejmował się wtedy ich myciem czy, też tym, że są poobijane. Nie było to konieczne – były one wolne od jakiejkolwiek chemii. Kiedy pytamy naszych rodziców czy dziadków o to, czy pamiętają stare odmiany jabłoni, zaczynają się prześcigać w ich wymienianiu. Tłumaczą nam jaki miały smak, jaką porą się je zbierało i gdzie dokładnie jakie drzewko rosło. Jest to zaskakujące, ponieważ tych drzew owocowych już od dawna nie ma. Zestarzały się i zostały ścięte.

 

DLACZEGO ZREZYGNOWANO ZE STARYCH ODMIAN?

Niestety te stare, wysokie  jabłonie zastąpiono nowymi, niskimi odmianami. Ten przełom nastąpił wraz z masową produkcją. Od kiedy zaczęło się rozwijać sadownictwo towarowe ,w hodowli kładzie się nacisk na szybkość i efektywność produkcji. Kosztem tego spadła jakość i autentyczność. Idąc na bazar czy do sklepu możemy przebierać wśród wielu nowych odmian, które różnią się nie tylko wielkością i kolorem owoców, ale także smakiem i przeznaczeniem. Zazwyczaj nie zastanawiamy się jaką drogę przebyły zanim trafiły na sprzedaż.  Często nie wiemy, że ich produkcja wiąże się z użyciem dużych ilości chemicznych oprysków, sztucznych nawozów oraz pestycydów. Oczywiście dla osób, które prowadzą sad taka produkcja w pełni się opłaca. Nowe odmiany jabłoni plonują obficie i to corocznie, dodatkowo dzięki swojemu rozmiarowi w sadzie można zasadzić dwa razy więcej drzewek. Drzewa owocowe, przede wszystkim jabłonie, szczepione są na podkładkach karłowych  o ograniczonym wzroście. Ponadto ich owoce można bardzo długo przechowywać.  Daje to o wiele większe zbiory i korzyści niżeli posadzenie drzew tradycyjnych o dużych rozmiarach, których owoce często nie wyglądają jak z okładki. Ale czy zwykłemu Kowalskiemu opłaca się zasadzać takie drzewko w swoim ogrodzie?

 

WŁASNA HODOWLA

Większość z nas zasadzając sadzonkę jabłoni na własnej działce, pragnie mieć owoce ekologiczne i zdrowe. A więc nie stosujemy oprysków i generalnie nie ingerujemy w jego wzrost sztucznymi ulepszaczami. Jednak, kiedy dochodzi do zbiorów zauważamy, że owoców prawie nie ma, a drzewko umarzło lub zostało zaatakowane przez jakieś paskudztwo. Okazuje się, że o ile w masowej hodowli jabłonie te sprawdzają się świetnie, to w przydomowej produkcji raczej nie spełniają swojej roli. Nowoczesne technologie, mimo licznych mieszanek ,np. genetycznych, nie zdołały uodpornić nowych odmian na powyższe zagrożenia. Co więc zrobić aby cieszyć się owocami własnej hodowli?

 

 

POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI

Od niedawna w ofertach sklepów i szkółek coraz częściej pojawiają się odmiany dawno zapomnianych starych odmian. Jest to fantastyczna alternatywa dla osób chcących mieć piękną, zdrową jabłoń bez stosowania sztucznej ochrony. W celu ochrony ginących odmian powstało wiele stowarzyszeń i instytucji, które zajmują się zbieraniem informacji oraz materiałów genetycznych roślin. Dzięki temu w przyszłości będzie można odtworzyć te odmiany o których dziś już nikt nie pamięta.  W czasach przedwojennych większość odmian jabłoni była uprawiana w Polsce i mimo ,że niektóre z nich zostały importowane z innych krajów to przez lata hodowli zaaklimatyzowały się i przystosowały do warunków panujących w naszym kraju. Dzięki temu były odporne na szkodniki i surowe warunki pogodowe. Kiedyś niemal przy każdym domu rosło choćby kilka drzewek jabłoni i innych drzew owocowych. Z powodzeniem wzrastały i plonowały. A nikt wtedy jeszcze nie słyszał o chemicznych środkach ochrony roślin. Co jeszcze przemawia za wybraniem starej odmiany ? Najnowsze badania przeprowadzone w  Wielkiej Brytanii dowodzą, że owoce nowych odmian są dużo mniej bogatsze w składniki odżywcze od jabłek odmian uprawianych dawniej. Jabłka te charakteryzują się wysoką zawartością związków antyoksydacyjnych takich, jak fenole, antocyjany, witamina C, a także cukrów. Rezultaty badań potwierdzają wyższą zawartość suchej masy oraz wybranych składników mineralnych (Mg, Fe, Cu, Na, K, P) w owocach starych odmian.

 

NAJBARDZIEJ POPULARNE ODMIANY DAWNYCH JABŁONI

Jak więc widać jest wiele zalet posiadania takiego drzewka. Nasuwa się oczywiście pytanie – stare odmiany, czyli jakie? Poniżej przedstawiona została lista poszczególnych odmian jabłoni dawnych odmian* .

 

ODMIANY LETNIE

  • \’Ananas Berżenicki\’ – Ma ona bardzo duże, zielonożółte owoce o kruchym miąższu i winno-słodkim smaku. Nadają się do spożycia w pierwszej połowie sierpnia.
  • \’Charłamowskie\’ – Owoce dojrzewają pod koniec sierpnia, są wrażliwe na gnicie, przechowują się bardzo krótko. W czasie przechowywania tracą swój kwaśny smak, robią się bardziej kruche i smaczniejsze. Odmiana przeznaczona głównie na przetwory i na susz.
  • \’Grafsztynek Inflancki\’ – Owoce są średniej wielkości, wyrównane, kuliste, lekko wydłużone, zwężające się ku kielichowi, często z jednym, lekko zarysowanym szwem. Skórka sucha, cienka, żółtawozielona, w miarę dojrzewania żółknąca, z delikatnym białawym nalotem i karminowym, smużkowanym rumieńcem. Miąższ kremowobiały, czasem różowy pod skórką, kruchy, soczysty, o przyjemnym słodkim i nieco malinowym smaku. Owoce dojrzewają na przełomie sierpnia i września, można je przechować do połowy października.
  • \’Kalwila Letnia Fraas\’a\’ – Owoce są średnie lub duże, kulisto-spłaszczone, lekko żebrowane (fot. 4). Skórka delikatna, białozielonożółta, od strony nasłonecznionej pokryta delikatnym różowawym rumieńcem. Miąższ kremowobiały, kruchy, soczys­ty, o różanym zapachu, drobnoziarnisty, smaczny. Owoce dojrzewają na przełomie sierpnia i września, przechowują się dość krótko, są wrażliwe na transport. Jest to odmiana deserowa.
  • \’Oliwka Inflancka\’ – Potocznie Papierówka! Owoce są średniej wielkoś­ci lub małe, lekko żebrowane, z jednym żebrem silniej wykształconym i przechodzącym w formie kantu przez cały owoc . Skórka gładka, cienka, jasnozielonkawożółta. Miąższ biały, drobnoziarnisty, soczysty, delikatny, kwaskowy, dość smaczny. Owoce dojrzewają już w połowie lipca i w sierpniu. Nie nadają się do przechowywania. Bardzo dobre na przetwory, np. na mus.
  • ‘Oliwka Czerwona’ – Owoce średniej wielkości o grubej skórce w większości pokrytej czerwonokarminowym rumieńcem. Miąższ biały, soczysty, słodko-winny, dość aromatyczny i smaczny. Zbiór owoców w połowie sierpnia.
  • \’Różanka Wirgińska\’ – Smaczne owoce, o charakterystycznym zapachu róż. Nie nadaje się do dłuższego przechowywania ani transportu. To odmiana amatorska.
  • \’Titówka\’ – Owoce średniej wielkości lub małe; kulisto- lub stożkowo-jajowaty. Skórka gładka, matowo-błyszcząca, zielona z pięknym marmurkowo-czerwonym rumieńcem. Miąższ ścisły, początkowo cierpki i kwaśny, potem soczysty, prawie słodki, słabo aromatyczny, średniej jakości.

ODMIANY JESIENNE

  • \’Aporta\’
  • \’Grafsztynek Prawdziwy\’ – Daje duże owoce, początkowo zielonkawożółte, pokryte czerwonym, paskowanym rumieńcem, z zielonkawobiałym, kwaskowatosłodkim, bardzo smacznym i aromatycznym miąższem. Mogą być przechowywane przez kilka tygodni.
  • \’Antonówka Zwykła\’ – Owoce są dość duże, kulisto-spłaszczone, zwężone przy kielichu, żebrowane. Skórka gładka, żółtozielona, później jasnożółta. Miąższ biały, soczysty, gruboziarnisty, kwaskowy. Owoce dojrzewają w końcu września, przechowują się do listopada.
  • \’Antonówka Półtorafuntowa\’– Owoce rodzi bardzo duże(400-600g) o żółtawej skórce, z białym lekko aromatycznym, kwaskowatym i smacznym miąższem.
  • ‘Antonówka Śmietankowa’ – Skórka cienka, delikatna, żółtobiała. Miąższ biały, lekko aromatyczny, wyraźnie kwaskowy, bardzo smaczny. Ze względu na smak znakomicie nadaję się na dżemy, komopty, susz.
  • \’Glogierówka’ –  Owoce jasnozielone z niewielkim, rozmytym, jasnym rumieńcem. Często opadają z drzewa przed zbiorem.
  • \’Kalwila Czerwona Jesienna\’
  • \’Kosztela\’, \’Kronselska\’ – Owoce są średniej wielkości, kuliste (fot. 9). Skórka twarda, słomkowożółta, z białymi punkcikami. Miąższ biały z odcieniem zielonkawym, kruchy, wybitnie słodki, soczysty, bez aromatu, twardy. Dojrzałość zbiorczą owoce osiągają w połowie września, mają skłonność do masowego opadania. Do konsumpcji nadają się w październiku. Jest to typowa odmiana deserowa, nieprzydatna na przetwory, ze względu na małą zawartość kwasów organicznych.
  • \’Malinowa Oberlandzka\’ – Owoce są duże lub średniej wielkości, kulisto-stożkowate, żebrowane w części przykielichowej. Skórka pokryta prawie całkowicie brunatnokarminowym rumieńcem. Miąższ biały z jasnozielonkawym odcieniem, czasem pod skórką zaróżowiony, luźny, kruchy i soczysty, smaczny, z malinowym posmakiem. Owoce osiągają dojrzałość zbiorczą pod koniec września, spożywczą w październiku, w przechowywaniu nietrwałe, podatne na brunatną zgniliznę.
  • \’Rarytas Śląski\’ – Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „rarus” czyli rzadki i oznacza, że jabłka mają wyjątkowy korzenny smak.
  • \’Signe Tillisch\’ – Jabłko jest duże, a jego skórka ma kolor zielony lub żółtawy. Miąższ jest soczysty, słodki i lekko kwaśny.
  • \’Truskawkowe Nietschnera\’ – Owoce duże, kulisto-spłaszczone. Skórka zielonawożółta z ciemnoczerwonym rumieńcem, pokrywającym prawie cały owoc . Miąższ soczysty, aromatyczny, biały, winno-słodki z charakterystycznym, korzennym aromatem. Owoce dojrzewają w końcu wrześ­nia, można je przechować do grudnia.\"\"

ODMIANY WCZESNOZIMOWE

  • \’Alant\’ – średniej wielkości i duże (około 6-8 cm); lekko wydłużone; cytrynowożółte z delikatnym, prążkowanym rumieńcem; miąższ kremowy, soczysty, smaczny, pachnący.
  • \’Cesarz Wilhelm\’ – średniej wielkości, czasem duże, zielonożółte owoce, pokryte w znacznej części czerwonym, marmurkowym rumieńcem, z nieco ciemniejszymi smużkami, o żółtym, soczystym, kwaskowatosłodkim, lekko korzennym miąższu.
  • \’Kantówka Gdańska\’ – średniej wielkości (średnica około 7 cm); lekko kanciaste (stąd nazwa Kantówka); skórka gładka, tłustawa, zielonożółta z dużym, mocnym, smugowatym rumieńcem obejmującym prawie cały owoc; miąższ białożółty, delikatny, soczysty, kruchy, słodko-kwaśny
  • \’Kardynalskie Płomieniste\’ – Owoce są duże lub bardzo duże, nieco stożkowate, z wyraźnymi żebrami. Skórka żółtawa z płomienistym, smużkowanym rumieńcem, lekko tłusta. Miąższ biały, soczysty, słodko-kwaskowaty, kruchy, smaczny. Owoce dojrzewają pod koniec września, przechowują się do końca grudnia.
  • \’Koksa Pomarańczowa\’ – . Owoce jej są średniej wielkości lub drobne, kuliste. Skórka gruba, sucha, matowa, zielonożółta, pokryta miedzianopomarańczowym, smużkowanym rumieńcem. Na owocach często występują rdzawe plamki. Miąższ kremowozielonkawy, ścisły, kruchy, drobnoziarnisty, soczysty, aromatyczny, smaczny, z posmakiem gruszkowym. Owoce osiągają dojrzałość zbiorczą pod koniec września, a konsumpcyjną w październiku, przechowują się do grudnia. Duże owoce są bardzo podatne na gorzką plamistość podskórną i gorzką zgniliznę.
  • \’Królowa Renet\’ – Owoce są średniej wielkości, kulis­to-stożkowate, zwężone ku kielichowi. Skórka cienka, lśniąca, zielonożółta, pokryta czerwonopomarańczowym prążkowanym rumieńcem (fot. 5). Miąższ żółtawy, ścisły, kruchy, dość soczysty, słodko-winny, korzenny. Owoce osiągają dojrzałość zbiorczą w połowie września, łatwo opadają, do spożycia nadają się od listopada do końca grudnia. Jest to odmiana deserowa.
  • \’Landsberska\’ – duże i średniej wielkości (8-10 cm); lekko spłaszczone, z delikatnymi żebrowaniami; zielonożółte, a potem żółte z pomarańczowym rumieńcem, obejmującym dużą część owocu; skórka gładka, tłustawa; miąższ żółtobiały, bardzo soczysty, jak piankowy, łagodny, orzeźwiający, delikatnie kwaskowaty, smaczny; lekko pachnące.
  • \’Manks Kuchenapfel\’Owoce średniej wielkości, stożkowate, żółte, o soczystym, nieco kwaskowatym miąższu, bardzo smaczne. Dojrzewają na przełomie sierpnia i września. Oprócz bezpośredniej konsumpcji doskonale nadają się też na przetwory.
  • \’Niezrównane Peasgooda\’ – Owoce bardzo duże, zielonożółte, z czerwonym, marmurkowym rumieńcem, miąższ  soczysty, słodko-kwaśny, bardzo smaczny. Owoce deserowe, dojrzewają we wrześniu, nadają się do krótkiego przechowywania.
  • \’Parmena Szkarłatna Zimowa\’ – późne jesienne, renetowe, zabarwione szkarłatnie, wyborne, kruche. Drzewo niewielkie, z gęstą, płaską koroną, nieco zwieszoną, rodzi corocznie, wrażliwe na parch. Jedno z najsmaczniejszych jabłek.
  • \’Pepina Linneusza\’ – Owoce średniej wielkości lub duże, wydłużone, przy kielichu żebrowane. Skórka żółta, z lekkim rumieńcem od strony słonecznej, pokryta rdzawymi punkcikami. Miąższ żółtawy, delikatny, soczysty, aromatyczny, smaczny. Owoce zebrane pod koniec września, nadają się do spożycia w grudniu, można je przechowywać do marca.
  • \’Pepina Ribstona\’ – Owoce są średniej wielkości, nieforemne, kuliste. Skórka gruba, zielonożółta, ze słabym prążkowanym, purpurowym rumieńcem. Miąższ kremowy, kwaskowo-słodki, o wyśmienitym korzennym smaku. Owoce osiągają dojrzałość zbiorczą w połowie września, konsumpcyjną w grudniu, można je przechować do lutego. Podczas przechowywania podatne są na więdnięcie i gorzką plamistość podskórną.
  • \’Piękna z Boskoop\’ -Owoce duże i bardzo duże, baryłkowato-kuliste, często asymetryczne. Skórka dosyć gruba, zielono-żółta, silnie ordzawiona, Niektóre owoce mogą mieć rumieniec. Miąższ gruboziarnisty, kruchy, kwaśny o korzennym aromacie. Owoce zebrane na początku października, można przechowywać do marca.
  • \’Rajewskie\’ – Owoce są duże, kulisto-stożkowate, żebrowane w częś­ci przykielichowej, często jedna połowa owocu jest bardziej rozwinięta niż druga. Skórka gładka, słomkowozielona, pokryta smużkowanym, karminowym rumieńcem , pachnąca. Miąższ biały z zielonym odcieniem, luźny, gruboziarnisty, soczysty, kruchy. Owoce dojrzewają w październiku, przechowują się do stycznia.
  • \’Szara Reneta\’ -Daje duże, kulistospłaszczone owoce, jasnozielone, prawie w całości pokryte rdzą, o zielonożółtym, kruchym, soczystym i o korzennym posmaku miąższu. Dojrzałość zbiorczą osiągają pod koniec września, konsumpcyjną zaś w październiku i listopadzie.
  • ‘Złota reneta’– Daje średniej wielkości owoce, kulistostożkowe, lśniące, zielonożółte, pokryte czerwonopomarańczowym prążkowanym rumieńcem, z żółtawym, ścisłym, kruchym, dość soczystym, słodkowinnym, korzennym miąższem. Owoce osiągają dojrzałość zbiorczą w połowie września, do spożycia nadają się w listopadzie do końca grudnia.

ODMIANY PÓŹNOZIMOWE

  • \’Boiken\’ – Owoce średniej wielkości, kulistostożkowate. Miąższ biały, z odcieniem zielonkawym, ścisły, jędrny, kwaskowaty. Owoce dojrzewaja w połowie X.
  • \’Grochówka\’ – Daje małe i średniej wielkości owoce, matowe, zielonkawożółte z szarym odcieniem, pokryte słabym, marmurkoprążkowanym, różowoczerwonym rumieńcem. Miąższ początkowo jest cierpki i kwaśny, później jednak w miarę przechowywania robi się dość słodki.
  • \’Kalwila Biała Zimowa\’ – duże (około 8 cm); okrągłe, mocno żebrowane; żółte, czasem z małym rumieńcem od słońca; skórka gładka, lekko tłusta, z małymi, brązowymi i zielonymi plamkami; miąższ białożółty, bardzo soczysty, kwaskowaty, wyborny; bardzo pachnące.
  • \’Kuzynek\’ – średniej wielkości (około 6-7 cm); okrągłe; czerwone lub żółto- czerwone; skórka gładka, błyszcząca; miąższ żółtobiały, delikatnie czerwony pod skórką, soczysty, lekko pikantny, mało słodki, delikatny; pachnące.
  • \’Pepina Londyńska\’ – Owoce średniej wielkości, czasami duże, kształtem przypomina- Owoc jące owoce Boikena. Skórka mocna, gładka, tłusta, o jednolitym żółtym zabarwieniu. Szypułka średniej długości, dość gruba. Za­głębienie szypułkowe szerokie, średnio głębokie. Kielich zamknię­ty. Zagłębienie kielichowe szerokie, płytkie, silnie pofałdowane. Miąższ ścisły, jędrny, żółtawy, bardzo smaczny, nieco korzenny. Owoce należy zbierać w połowie października, pełną dojrzałość Dojrzewanie osiągają w grudniu, w dobrych przechowalniach można je prze- owocu trzymać do marca, a nawet do kwietnia.
  • \’Piękna z Rept\’ – Owoce średniej wielkości lub duże, kulisto stożkowate lub owalno stożkowate, kształtem przypominające Starkinga. Skórka mocna, gładka z sinawym nalotem i purpurowym, rozmytym rumieńcem pokrywającym prawie całą powierzchnię. Miąższ biały, soczysty winno-słodki, aromatyczny, twardy.
  • \’Reneta Baumana\’ -średniej wielkości (6-8 cm); lekko spłaszczone; czerwone, delikatnie marmurkowe, lekko żółte w zagłębieniu przy ogonku; miąższ żółtobiały, bardzo soczysty, delikatny, kruchy, wyborny, z nutą migdałową; słabo pachnące.
  • \’Sztetyna Zielona\’ – Owoce  posiadają mocną, żółtawozieloną skórkę. Miąższ owoców zielonkawobiały, luźny, soczysty, wyraźnie kwaskowaty. Owoce nadają się do zbioru w połowie października i mogą być przechowywane do kwietnia.
  • \’Zorza\’ – Owoce bardzo duże, niewyrównane, kulisto-spłaszczone, z 5 dużymi żebrami (rys. 4). Skórka cytrynowożółta, pokryta ciemnokarminowym, rozmytym rumieńcem, bardzo tłusta
    w dotyku. Miąższ białokremowy, niekiedy z różowym odcieniem, początkowo twardy, później kruchy, słodko-kwaskowy, aromatyczny.
  • \’Żeleźniak\’ – Owoc średniej wielkości, okrągły, czasem lekko asymetryczny, cały pokryty ciemnoczerwonym rumieńcem, na drzewie cały owoc pokryty jest sinym woskowym nalotem. Miąższ początkowo zielonawy, później biało-żółty, zwarty, twardy, kruchy, w pełnej dojrzałości soczysty, słodko kwaśny. Owoce zebrane w październiku są dobre do spożycia w styczniu, można je przechować nawet do sierpnia.\"\"

 

*na podstawie: M. Dziubak, „Moda na Stare Odmiany Jabłoni”

W celu pogłębienia wiedzy o poszczególnych odmianach  polecamy odwiedzenie strony Społecznego Instytutu Ekologicznego, gdzie znajduje się katalog popularnych drzew owocowych.